Gà đá hay quan trọng nhất là hình thể và nòi giống. Những con gà tài giỏi, nhanh nhẹn, chịu đòn giỏi và có sức bền, đặc biệt có nhiều đòn thế độc lạ là do gà mẹ và gà cha di truyền. Cha mẹ gà có tài giỏi, ăn nhiều độ khi thi đá gà Campuchia, thì mới sinh ra được gà tài, gà hay. Thông thường một bầy gà con chỉ tuyển chọn gà đá hay được một vài con mà thôi.
Xem tướng gà để chọn gà đá hay
Chọn gà đá hay trước tiên phải xem về hình dáng, tướng mạo. Cần xem xét kỷ ngũ thường hay còn gọi là 5 bộ phận trên thân gà:
- Quan trọng nhất là chân gà, chân phải thanh, ngón thắt, vảy mỏng và khô.
- Đầu: mỏ to thẳng, miệng rộng, đầu mồng dâu, mắt chữ điền.
- Cổ: to, dài và thẳng.
- Lưng: rộng, cánh dài.
- Đùi: to, phần đùi dài hơn phần khủy chân.
Đánh giá ngoại hình của chiến kê
Cách chọn gà đá hay nhờ màu lông
Gà đá hay hay không cũng còn thể hiện qua màu lông. Dân gian thường có câu: “Nhất điều ô, nhì xám khô, ba ô ướt “
Đúng vậy, các dân chơi sành về gà đá thường chọn màu lông gà chọi với các loại màu như: ô, xám, tía, nhạn, cải, ó…
Nhưng thông thường có 3 màu lông gà phổ biến là: ô (ô ướt hoặc ô toàn sắc), tía (phải là tía mật ngã màu đen), xám (phải là xám khô).
Ngoài màu lông ra khi chọn gà còn phải chọn màu chân của nó. Nếu như chọn gà xám, thì không nên chọn gà chân trắng, vì gà xám chân trắng sức không bền, dễ thua cuộc, còn ngược lại gà tía chân trắng thì đá rất hay, rất bén đòn. Đặc biệt nếu chọn được gà tía ngũ sắc (có năm màu lông) mà lại chân trắng, thì khó có gà nào địch nổi.
Màu sắc lông cũng rất quan trọng khi chọn gà
Khi một chú gà được gọi là thần kê thì chỉ có giống gà ô mới có, vậy mới có câu: Gà ô chân trắng mỏ ngà – Đá đâu thắng đấy gọi là thần kê. Ngoài ra thần kê còn được phong tặng cho những chú gà nào gáy 7 tiếng trở lên nhưng gáy giật từng tiếng. Người ta nói: “Con gà tức nhau tiếng gáy” là vậy. Một số trường hợp ngoại lệ gà có dị tật nhưng có tài. Bởi vậy có câu “dị kỳ tướng tất hữu kỳ tài” .
Xem chân gà để chọn gà đá hay
Chọn gà đá hay qua chân gà: Chân gà một bộ phận quan trọng cần chọn kỷ cho chú gà hay, gà tài. Trong đó vảy trên chân là yếu tố rất quan trọng. Đòn hay thế đá của một chú gà hay, gà tài thường thể hiện trên vảy ở hai chân. Xét về vảy gà thì có hàng trăm loại vảy tốt khác nhau, nhưng tiêu biểu vẫn là các loại vảy: tứ trụ, xuyên thành, liên chu, đại giáp, liên giáp nội, giao long, tam tài, trường thành, huỳnh kiều, chân lông vảy loạn, án thiên đệ nhất,…. đặc biệt: nếu gà có lục đinh có 2 cựa rung rinh hay gà có vảy “đệ nhất thần đao” được gọi là linh kê.
Xem chân – vảy để chọn gà đá có đòn đánh tốt
Tuy nhiên để chọn được một chú gà tài đá gà cựa dao cũng rất khó. Có một số đặc điểm đặc biệt của gà tài mà chỉ có chủ của nó mới biết: gà có vảy “yểm long” – rất nhỏ nằm núp dưới một vảy của ngón chân nội hoặc ngoại, vảy này cũng được gọi “lưỡi đầu rồng” hoặc “dặm đầu tằm” nếu vảy núp dưới ngón giữa gọi là vảy “núp đấu”. Gà có vảy “yểm long” là gà chiến, có nhiều đòn hiểm. Ngoài ra còn có gà đá gà trực tiếp có bớt lưỡi (bớt son tốt hơn bớt đen), gà lông voi: lông cứng, dẻo, xoắn như dây thép thường mọc 1 lông ở đuôi, hoặc 2 lông ở 2 cánh, những loại này đều là gà quý.
Chọn gà tài còn xem cả cách đi, dáng đứng của nó, các tướng gà nên chọn: Khi bước đi các ngón chân gà chụm lại quăng về phía trước, khi đi hoặc đứng gà luôn luôn lắc mặt trừ khi ngủ, hoặc đang thi đấu, khi úp giỏ gà thường bò sát đất né cái bóng của lồng úp. Vậy mới có câu “Nhất thời hốt cát vãi ra, nhì thời lắc mặt, thứ ba né lồng”.
>>> Xem thêm: Điểm mặt các giống gà đá hay được đánh giá cao hiện nay
Xem tướng ngủ, đi, đứng để chọn gà đá hay
Đối với những người sành chơi, họ còn chọn gà đá hay khi ngủ: Gà ngủ dưới đất trải cổ dài, sãi cánh là kiểu “ngủ đầu xà”, hay “tử mị”, hoặc gà ngủ trên cây mà thòng đầu xuống đất, những loại gà này cũng thuộc gà hiếm quý, gan dạ, tài năng.
Trong thi đấu quan trọng nhất trong gà đá là đòn và thế. Những đòn thế tốt là: gà đi dưới luồn lách đâm lườn, xỏ vỉa hoặc đá mé hầu, cột kèo hai bên đá sỏ ngang, hoặc đá bản lưng (mã kỵ). Một số đòn thế khác như đá khấu, cần ba, đá mé, quăng chân không cũng là những đòn thế hiểm. Ở miền Trung, chủ yếu để gà dùng đòn, thế thi đấu, hạn chế đấu cựa và cựa gà sẽ được bịt lại bằng băng keo.
Gà tử mị nổi tiếng với tướng ngủ “xấu”
Một loại gà tài khác đó là gà chạy kiệu: khi xáp trận gà kiệu chỉ tranh đá với đối phương một vài hiệp sau đó bỏ đối phương chạy vòng theo mình, đối phương chạy theo vài vòng thì quay lại đá tạt vào mặt khiến đối phương phải đui mắt hoặc gãy mỏ.
Quý nhất trong giao đấu vẫn là loại gà thông minh biết sinh thế, với bất kỳ các loại thế nào của đối phương thì nó cũng biết ứng tác để trừ và sinh thế khác để đánh trả.